Wanneer ben je goed genoeg? Over toxische zelfverbetering

De wereld van de zelfverbetering, vaak aangeduid met de Engelse term self–improvement, wordt steeds nadrukkelijker aanwezig in onze maatschappij. We zijn met z’n allen op allerlei manieren continu bezig om een zogenaamde betere versie van onszelf te worden. Maar gaan we er niet te ver in? Wanneer ben je goed genoeg en wanneer verandert een gezond streven in toxische zelfverbetering? En hoe voorkom je dat?

Het verschil tussen zelfhulp, zelfontwikkeling en zelfverbetering

Ik wil hierbij graag eerst een onderscheid maken tussen zelfhulp, self-help, zelfontwikkeling, self-development, en zelfverbetering. Hulp heb je nodig als je in moeilijkheden verkeerd. In het verlengde daarvan kun je aan zelfhulp doen als je ergens echt last van hebt, als het je leven over langere tijd negatief beïnvloedt. En dan is er zelfontwikkeling. Dat is het op een positieve manier willen blijven groeien. Ik denk dat de behoefte aan zelfontwikkeling behoorlijk menseigen is. We zijn nieuwsgierig naar wat het leven biedt, wat we kunnen. We hebben allemaal de inherente behoefte om te blijven leren, ieder op diens eigen gebied.

Zelfverbetering gaat verder. Je wil dan aspecten aan jezelf die – in jouw ogen of die van een ander – misschien niet perfect zijn, maar niet noodzakelijkerwijs op de lange termijn een probleem zijn, aanpakken. Natuurlijk zijn deze termen niet met harde grenzen omkaderd of zelfs maar gebaseerd op algemene consensus, maar je moet iets als je probeert een situatie in woorden te vangen. En ik denk dat veel mensen zich wel in een dergelijk onderscheid kunnen vinden, net als ze herkennen dat aan jezelf werken makkelijk kan doorschieten naar obsessief gedrag.

Wanneer wordt het toxische zelfverbetering?

Ik denk dat deze tendens om altijd te willen verbeteren voorkomt vanuit een maatschappelijk verliefd zijn op perfectie en het laten zien van wat als perfectie wordt gezien in de media, met name de sociale media. Hoe meer we denken te weten over hoe ons lichaam en geest werken, hoe meer we proberen beiden te sturen. De illusie van de meritocratie die heerst in onze maatschappij zorgt dat we de neiging krijgen maakbaarheid te verheerlijken. Echter, meritocratie is, zoals gezegd, een illusie en de realiteit is dat er veel niet maakbaar is. En wat belangrijker is, waarom zou je willen dat alles maakbaar is? Zijn onze kleine ‘foutjes’ vaak juist niet wat ons ons maakt?

Een duidelijk zichtbaar voorbeeld van toxische zelfverbetering is de vergaande ingrepen die we op ons lichaam laten uitvoeren door plastische chirurgen, waardoor er steeds meer mensen met dezelfde gelaatstrekken en lichaamsvormen rondlopen. Het is bijna een opluchting als je tegenwoordig iemand tegenkomt met een karakteristieke kop. Subtieler zijn de trends waarbij mensen het functioneren van hun lichaam tot in detail in kaart brengen en erop in proberen te grijpen. Dit zie je op het gebied van voeding, maar ook op andere gebieden. Ik ben mensen tegengekomen die meerdere zogenaamde wearables tegelijk gebruiken om hartslag, saturatie, bloeddruk, stressniveaus, activiteit, slaappatronen en nog meer lichaamsfuncties continu te kunnen meten. Dit filmpje illustreert wat ik bedoel. Het is natuurlijk satire, maar satire bestaat alleen omdat er iets onder de loep te leggen valt. Dit zie je in de echte wereld terugkomen.

Waarom kunnen we niet gewoon oud meer worden? Waarom zijn ongemakken niet acceptabel meer? Waarom mogen we ons niet soms gewoonweg rot voelen? Waarom zou je snijden in een gezond lichaam? Waarom zien we die imperfecties niet als deel van wat ons ons maakt in plaats van problemen die opgelost moeten worden?

Toxische zelfverbetering veroorzaakt stress met alle gevolgen van dien

Weet je wat nu het wrange is? Al dat gefocus op perfectie en op verbetering tot het uiterste veroorzaakt stress. En juist stress is wat mij betreft een belangrijke vijand voor een fijn leven. Natuurlijk zijn er dingen die je zult willen oplossen. Klachten die je kwaliteit van leven flink belemmeren, daar wil je vanaf. Logisch. De vraag is echter: hoe ver ga je? Zijn er dingen die misschien gewoon bij jou horen en waarmee vrede sluiten een beter plan is? Met als sleutelwoord natuurlijk ‘vrede’. Dat willen we toch allemaal? Een gevoel van vrede ervaren?

Om even een praktisch voorbeeld te geven, ik kwam een tijdje terug een methode tegen die beweerde mensen van hun bril af te kunnen helpen. Nu heb ik behoorlijk goede ogen en gebruik ik alleen sinds een paar jaar een leesbril met een minimale sterkte bij het dichtbij zien. Het kan weleens onhandig zijn, want je zult altijd zien dat je je bril vergeten bent als je buiten de deur een etiket wil lezen. En gezondheid is mijn ding, zullen we maar zeggen. Dus toen ik die methode tegenkwam, heb ik me erin verdiept. Ik denk dat de theorie erachter zeker hout snijdt. De praktijk vroeg mij echter aanpassingen in mijn leven door te voeren die voor een deel botsten met dingen waar ik veel plezier aan beleef. Dus, ook al had ik mijn lichaam een beetje kunnen verbeteren, ik heb het niet doorgezet.

Levensvreugde is belangrijker dan perfectie en perfectie bestaat niet eens

Dat is wat mij betreft een belangrijk criterium om iets al dan niet aan te gaan: vergroot het mijn levensvreugde? Waarom zou ik meedoen aan het zoveelste webinar over de nieuwste techniek om meer levensvreugde te ervaren als ik gedurende die tijd ook met m’n kat kan knuffelen? Dat geeft mij pas levensvreugde. En waarom zou ik om vijf uur ’s ochtends opstaan, omdat een of andere efficiëntiecoach zegt dat dé manier is om net zo succesvol te worden als een aantal bekende succesvolle zakenmensen. Ten eerste is het onzin dat dat voor iedereen hetzelfde zou werken, ten tweede wil je echt niet met mij in één huis wonen als ik elke dag om vijf uur naast m’n bed zou moeten staan. Maar de belangrijkste reden om dit soort dingen niet te willen is dat ik vind dat het goed genoeg gaat en dat ik m’n tijd wel beter kan besteden, in het geval van het voorbeeld: met slapen.

Er is niet zoiets als perfect. Nu ik hier toch over begin, er is nog niet eens zoiets als goed of slecht. Er zijn vooral verhalen die een waardeoordeel ophangen aan wat dan ook. Zo is er het verhaal dat alle vrouwen van de wieg tot hun dood slank, verzorgd en elegant moeten blijven. Wat is dat sowieso, verzorgd en elegant? Ik vermoed dat die etiketten niet op mij van toepassing zijn. Ik ben meer van het type ‘alles wat me meer tijd kost dan vijf minuten is te veel moeite’. Het kan natuurlijk zijn dat jij wel heel blij wordt van de laatste mode volgen en elke dag make-up gebruiken en dat is helemaal prima. Ik mag er graag naar kijken. Zolang het maar jouw eigen overtuiging is en dat je niet een groot deel van je leven besteed aan iets waar je eigenlijk een hekel hebt, omdat je het verhaal dat dat zo zou horen voor de enige waarheid aanneemt.

Ontmantel de verhalen en gebruik je intuïtie om erachter te komen dat je goed genoeg bent

Zo zijn er nog meer verhalen. Eigenlijk hangt onze wereld van verhalen aan elkaar. In een ideale wereld komt ons innerlijke verhaal overeen met ons externe verhaal. In de praktijk is dit zelden het geval. Dat leidt tot het nastreven van idealen die niet passen, hetgeen leidt tot stress, hetgeen leidt tot een minder fijn leven. Wanneer de dissonantie tussen de verhalen van de wereld en jouw innerlijke wijsheid niet opgelost wordt, blijft deze situatie bestaan en kan deze zelfs een neerwaartse spiraal worden. Immers, als je je innerlijke wijsheid negeert leidt dat tot een gevoel van onrust, misschien zelf ongeluk, met als gevolg dat je probeert dat te ‘repareren’. Dat leidt je steeds verder van je meest magische leven vandaan. Want hoe kun je het geluk vinden of zelfs maar tevredenheid, als je niet weet hoe dat er voor jou uitziet, als je alleen het verhaal kent dat je van buitenaf wordt voorgespiegeld?

Kortom, alles begint met het ontmantelen van de verhalen. Wanneer je helder hebt wat echt belangrijk is, wordt het leven uiteindelijk een stuk makkelijker en prettiger. Wil je hier hulp bij? Kijk hier eens…