Waarom Pasen een uitstekend weekend is om het over de positie van vrouwen te hebben

Terwijl ik dit schrijf zitten we midden in het paasweekend. Een groot deel van onze maatschappij herdenkt dit weekend dat Jezus van Nazareth voor de zonden van mensen gestorven zou zijn. Die mensen waren overigens ook degenen die zijn dood veroorzaakten. Ze nagelden hem aan een kruis en lieten hem daar hangen tot hij dood was. Maar dat terzijde. Wat de mensen vooral vieren is dat hij een paar dagen erna uit zijn graf opgestaan zou zijn. Ik denk dat dit een uitstekende gelegenheid is om het eens over de positie van vrouwen in de maatschappij te hebben.

Ik wil een ding meteen uit de wereld helpen: ik heb helemaal niets tegen Jezus. Sterker nog, hoe meer ik te weten kom over de man achter deze illustere figuur en zijn boodschap, hoe meer ik denk dat hij iets moois te brengen had. In essentie predikte hij liefde. Hij predikte mededogen. Voor iedereen. Ook voor vrouwen. En dat laatste is belangrijk.

Jezus verwelkomde en waardeerde vrouwen in zijn groep

Dat was namelijk helemaal niet zo vanzelfsprekend in zijn tijd. In het Israël van die dagen hadden vrouwen een zwaar ondergeschikte positie. Bij Jezus niet. Hij had zowel mannelijke als vrouwelijke volgelingen en ze waren hem naar het schijnt allemaal even lief. Sterker nog, naar historici nu denken nam een van hen, Maria Magdalena, misschien zelfs een belangrijke positie in.

De abrahamitische religies hebben veel uit te leggen. In culturen waar deze religies de boventoon voeren, hebben vrouwen een achterstandspositie. In Nederland is van dit groepje geloofssystemen het christendom de hoofdschuldige. Zelfs in ons zogenaamd beschaafde en vooruitstrevende land worden vrouwen nog steeds niet behandeld als volledig gelijkwaardig aan de man. En dat is dus wrang, want als je naar de essentie van Jezus’ boodschap kijkt, was deze er dus een van liefde en mededogen voor iedereen. Hij behandelde iedereen gelijk. Er waren veel vrouwen in zijn gevolg en dat was niet vanzelfsprekend. In een tijd waarin vrouwen zwaar onder de plak zaten – ze waren immers allemaal dochters van Eva – was het een grote daad om alles achter te laten om een profeet te volgen. Jezus moedigde hun zelfstandigheid aan en behandelde hen als gelijkwaardigen.

Hoe er helaas niets veranderde

Sterker nog, hij streed tegen hypocrisie in Israël. Hij zei dat hoe men daar leefde niet was hoe hun god het bedoeld had. Dat de hebzucht die men zelfs in de tempels zag niet oké was. En toch presteerde het christendom het om in een tijdsbestek van enkele eeuwen zijn boodschap zo te draaien dat de vrouwonvriendelijkheid en wreedheid van het Oude Testament weer de norm was. De hebzucht is net zomin verdwenen. Hoe anders is het mogelijk dat we in dit land, dat haar leiders zo graag “gestoeld op joods-christelijke tradities” noemen, mensen hebben die geen of geen betaalbaar huis kunnen krijgen of van de voedselbank afhankelijk zijn.

In het boek dat in de eeuwen na Jezus’ dood ontstond was geen plek voor de stem van vrouwen. Maria Magdalena werd van geliefde volgeling de nieuwtestamentische Eva. En wat erger was, de missionarissen namen die vrouwelijke stemmen ook actief weg uit de gemeenschappen die ze evangeliseerden. Het feest dat we dit weekend vieren is daar een prangend voorbeeld van. Om voet aan de grond te krijgen in de diverse gebieden was de tactiek om wat de christenen heidense feesten noemen aan christelijke feesten te hangen. In onze contreien gebeurde dat net zo goed. Midwinter werd Kerst, Midzomer werd Sint-Jan en zo werd elk belangrijk moment in het leven van onze voorouders geassimileerd door een meestal van hogerhand opgelegd geloof. Pasen nam de plek in van het feest van Ostara. De Engelse naam Easter herinnert hier nog aan. En laat dit nu een typisch vrouwelijk feest zijn.

Het feest van de godin Ostara

Tijdens het feest van Ostara, een godin, vierde men de vruchtbare fase van het jaar. Men hield riten die ervoor moesten zorgen dat alles goed zou groeien en bloeien, zodat later in het jaar een rijke oogst zou volgen. Alle mensen die kinderen wilden sprongen over paasvuren. Dieren waarvan men nageslacht wilde, deden dat ook, minder vrijwillig, maar toch. We zien die gewoonte nog terug in de paasvuren in het oosten en noorden van het land, al zijn die onder invloed van de menselijke dadendrang ondertussen uitgegroeid tot enorme bergen waar je echt niet meer overheen kunt springen en verantwoordelijk voor jaarlijks terugkerende smogwaarschuwingen voor heel Nederland. Ostara’s attributen, hazen en eieren, zien we ook nog steeds terug, al weten veel mensen niet meer waar die vandaan komen.

De positie van de vrouw in voorchristelijk Nederland

Het patriarchaat sloeg dus toe. Begrijp me niet verkeerd, ik weet dat er genoeg andere maatschappijen waren en zijn waar vrouwen een ondergeschikte rol speelden en waar ze heden ten dage een achtergestelde positie hebben en die niet op abrahamitische leest gestoeld zijn. Maar ik woon hier en het is Pasen. Dit is waar ik mee te maken heb. Overigens wordt het steeds duidelijker dat vrouwen niet noodzakelijkerwijs minder waren in onze voorchristelijke maatschappij. Omdat ook de geschiedschrijving lange tijd gezien werd door de christelijke bril ging men er lange tijd vanuit dat Germaanse vrouwen niet dezelfde vrijheid hadden als Germaanse mannen.

Het was zelfs zo dat als men een zwaard in een graf vond dat de vaak heren archeologen er meteen vanuit ging dat het om een man moest gaan. Ondertussen weten we echter dat deze graven regelmatig de resten van vrouwen bevatten. En dat geldt net zo goed voor sommige graven waarin, gezien de grafgeschenken, duidelijk een belangrijke persoon lag. We weten nu ook dat de geneeskunde vooral in de handen van vrouwen lag, net als de geestelijke verzorging. Lang niet alles is duidelijk en veel zal misschien altijd gissen blijven, maar het vrouwen aan de haard en mannen aan de tapkast beeld dat eerder geschetst van de Germanen werd, klopt in ieder geval duidelijk niet.

Bijna alles wat wij weten over onze voorouders uit schriftelijke bronnen is geschreven door christelijke schrijvers na de kerstening van deze gebieden. Het is te verwachten dat deze geschriften gekleurd zijn door de christelijke blik van de schrijver. Zo gezien is het niet zo vreemd dat we weinig horen over de kwaliteiten van de vele godinnen die we hadden. De Edda gaat met name over de daden van the Old Boys’ Network van de Noordse goden. De kwaliteiten die we vaak zien als mannelijk – o jee, ik voel nog een blog opkomen over dualiteit – zoals knokken staan in deze verhalen vaak centraal, terwijl de kwaliteiten die we als vrouwelijk zien ondergesneeuwd zijn door alle intriges en geweld.

De ironie van Pasen

Waar het me om gaat, is de ironie dat we dit weekend vieren dat een man uit de dood opstond die het leven van vrouwen beter had kunnen maken. Wiens boodschap liefde en gelijkheid behelsden. En toch wist men het weer om te vormen in de dingen die het patriarchaat goed uitkwamen. Vrouwen in een ondergeschikte positie, net als de aarde.

Ik wil daarom vandaag even stilstaan bij het feit dat we ooit in deze tijd van het jaar een feest vierden waarin een vrouwelijke god centraal stond in een maatschappij waarin vrouwen gewaardeerd werden en, naar het nu toeschijnt, de hen toekomende vrijheid hadden. En dat we die hebben verloren ten gunste van de verbasterde boodschap van een man die het goed bedoelde. Het is maar goed dat hij opgestaan is, anders zou hij zich waarschijnlijk omdraaien in zijn graf.